Η υπακοή στην εξουσία - (To Πείραμα Μίλγκραμ)

>> Του Λευτέρη Παπαϊωάννου

Καθηγητής Ανωτάτης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου Ε.Δ. & Σύμβουλος Διαχείρισης Κρίσεων

Πλατεία, ώρα του  καφέ, συζήτηση, τι άλλο, τα τρέχοντα στη χώρα, φόροι, χαράτσια, ανεργία,  μνημόνιο, κατασχέσεις, αυτοκτονίες.

Πάνω στην κουβέντα, φίλος σεβαστός και αρκετά μορφωμένος θα έλεγα, με έκδηλη ανησυχία  ρώτησε.

Τι είναι αυτό που κάνει μια κυβέρνηση ανάλγητη έως τυραννική,  ούτως ώστε να μη κατανοεί την  απελπισίας που βιώνει ο λαός της από τα μέτρα λιτότητας που απαιτούν κλιμακωτά οι δανειστές της χώρας;   

Εύλογη ερώτηση σε πολυσύνθετο ζήτημα, αίτιο και αιτιατό και επειδή σε κάθε σύμπτωμα οφείλουμε  να αναζητούμε τη γενεσιουργό αιτία, το μυαλό μου ανέτρεξε στο 1961 όταν στο  πανεπιστήμιο του Γέιλ, ο αμερικανός καθηγητής ψυχολογίας, Στάνλεϊ Μίλγκραμ προκειμένου να εξηγήσει τα εγκλήματα των Ναζί κατά τη διάρκεια του Β΄ΠΠ διεξήγαγε το παρακάτω πείραμα

            Ο υπόψη καθηγητής διαμόρφωσε  μία αίθουσα όπως η εικόνα:

Τοποθέτησε ένα γραφείο όπου καθόταν ο ίδιος ο καθηγητής (Ε), σαν εντολέας του πειράματος.

Σε ένα δεύτερο γραφείο καθόταν ένας εντολοδόχος (εθελοντής) φοιτητής  (Τ), ο οποίος  υπάκουε στις εντολές του καθηγητή,  χειριζόμενος ένα διακόπτη με τον οποίο μπορούσε να αυξάνει την τάση του ηλεκτρικού ρεύματος και υπέβαλε ερωτήσεις μνήμης σε έναν δεύτερο εξεταζόμενο φοιτητή (L)  .

Και ένα τρίτο γραφείο με ηλεκτροφόρο κάθισμα, όπου καθόταν ένας εξεταζόμενος φοιτητής (L)  ο οποίος ήταν συνδεδεμένος με ένα καλώδιο από τον φοιτητή (Τ) και ήταν υποχρεωμένος να απαντά στις ερωτήσεις του.

Το πείραμα είχε ως εξής, ο εντολοδόχος φοιτητής (Τ) υπέβαλε ερωτήσεις στον εξεταζόμενο φοιτητή (L) και αν αυτός απαντούσε σωστά δεν αύξανε την τάση του ρεύματος, εάν όμως απαντούσε λάθος τότε την αύξανε,

Ο πρώτος εξεταζόμενος φοιτητής απάντησε σωστά στις πρώτες ερωτήσεις και  στη συνέχεια απήντησε λάθος, αυτόματα   δέχτηκε (από τον εντολοδόχο φοιτητή) ρεύμα 100 βολτ, στην επόμενη λάθος απάντηση δέχθηκε ρεύμα 200 βολτ υπέστη  σοκ   και ζήτησε  να εγκαταλείψει το πείραμα.

Ο εντολοδόχος φοιτητής κοίταξε τον καθηγητή του ο οποίος τον έδωσε εντολή να συνεχίσει και στη επόμενη λάθος απάντηση διοχέτευσε ρεύμα 300 βολτ. Ο εξεταζόμενος φοιτητής άρχισε να εκλιπαρεί  για να απαλλαγεί από τη δοκιμασία, ο εντολοδόχος φοιτητής σε κατάσταση προβληματισμού ξανακοίταξε τον καθηγητή του και αυτός τον διέταξε να συνεχίσει με θανατηφόρες συνέπειες για τον εξεταζόμενο.

Το πείραμα επαναλήφτηκε 40 φορές και  τα αποτελέσματα ήταν τελείως διαφορετικά και αρκούντως ανησυχητικά. Μόλις το 5% των εντολοδόχων –«βασανιστών» φοιτητών αρνήθηκαν να συνεχίσουν το πείραμα έως το τέλος.

Το 63% (οι 26 από τους συνολικά 40) έφτασε – με πίεση (του Μίλγκραμ) ή όχι- να διοχετεύσει και τη θανατηφόρα δόση. Όλοι ανεξαιρέτως, ξεπέρασαν τα 300 βολτ.

Το πείραμα είχε και μια μικρή «απάτη», ο εξεταζόμενος φοιτητής  (L), ήταν ηθοποιός και κάθε φορά που υποτίθεται δεχόταν ηλεκτρικό ρεύμα (το οποίο Δεν υπήρχε και Δεν το γνώριζε ο  «βασανιστής» φοιτητής) προσποιείτο ότι υπέφερε με σκοπό να δοκιμαστούν οι αντοχές του εντολοδόχου «βασανιστή».

Παραλληλισμός:

Τρόικα = Εντολέας (Ε).

Κυβέρνηση = Εντολοδόχος «βασανιστής» (Τ).

Λαός = Εξεταζόμενος και δοκιμαζόμενος (L), (μόνο που εδώ δεν είναι ηθοποιός αλλά παθών).

Συμπέρασμα:

Ο φόβος και η πίεση είναι οι καλύτεροι συνεργοί της υπακοής σε μια ανώτερη αρχή ανεξαρτήτως των χαρακτηριστικών της τελευταίας, αλλά και οι χειρότεροι εχθροί της ανεξάρτητης σκέψης και λογικής.

Συνειρμικά, όταν μία κυβέρνηση «υπακούει σε μια έξωθεν εξουσία»  υπό τον φόβο και την πίεση, είναι εν δυνάμει ικανή να επιβάλει  «θανατηφόρα» μέτρα στον λαό της θεωρώντας ότι, νομιμοποίητε πίσω από την επίπλαστη κάλυψη των εντολέων της.

Αν ένας λαός, υπό το πρόσχημα του φόβου και της αδιαφορίας, επιτρέπει την κατευθυνόμενο  βασανισμό -  υποτέλεια, τότε είναι άξιος της τύχης του.

Λύσεις:

Ή η κυβέρνηση αντιδρά δυναμικά στις οδηγίες των εντολέων της και αποφεύγει εκ της ροής των γεγονότων να μετατραπεί σε τύραννο του λαού της.

Ή ο λαός τοποθετεί ένα κατώτερο επίπεδο ανέχειας και πέραν αυτού κάνει την επανάστασή του.

Και οι δύο περιπτώσεις ασφαλώς θα έχουν το ανάλογο τίμημα, ως εκ τούτου απαιτείτε, ισχυρή λαϊκή βούληση, οργανωμένη αντίδραση, αποφασιστική ηγεσία, επιλεγμένες συμμαχίες και εναλλακτικά σχέδια.

Σημείωση: Το ως άνω πείραμα δικαιολογεί  τη  συμπεριφορά αστυνομικών, όταν αυτοί εξασκούν  «βία»  κατά διαδηλωτών, στρατιωτών κατά εχθρικών δυνάμεων, φανατικών ή πιστών οπαδών κατά αντιπάλων, κοκ.