Με αφορμή το εδώλιον και το ειδώλιον

>> Το Κ. Α. Ναυπλιώτη

Σε προηγούμενο σημείωμα αναφερθήκαμε στη σημασία του τονισμού αλλά και στη διαφοροποίηση της έννοιας σε μια λέξη, με την προσθήκη ή και την αφαίρεση ενός γράμματος προκειμένου να την ερμηνεύσουμε σωστά●. Εν τούτοις το θέμα είναι μεγάλο και πλούσιο (γι’ αυτό προς το παρόν θα αναφερθούμε σε δύο τέτοιες λέξεις μόνο) γνωρίζοντας, ότι δεν μπορεί να εξαντληθεί στον περιορισμένο χώρο της στήλης μιας εφημερίδας.

Προτού όμως κανείς με κατηγορήσει ως μεγαλύζοντα θυμόν ή λέγοντα μεγάλα δηλ. ότι μεγαλοπιάνομαι και για τούτο να με καθίσει στο εδώλιο του κατηγορουμένου, θα αλλάξει γνώμη, όταν ερευνήσει τη σχέση του λόγου με τον έρωτα και νοιώσει την χαρά που αισθάνεται κάθε ερωτευμένος με τον λόγο. Αν και ο εραστής πολλές φορές μπορεί να αισθάνεται το έδαφος να φεύγει κάτω από τα πόδια του, εν τούτοις το εδώλιον έχει την ίδια «στερεά ρίζα» με το ασφαλές έδος** ˂ έζομαι απ’ όπου και το έδαφος όπως και το υποκοριστικό του έδαφιον. Απ’ εδώ και τα: εδαφικός & αν-εδαφικός, η έδρα, το εδράζω, το έδρανο, η ενέδρα (εν + έδρα), εδραιόω∙ στηρίζω, εδραιώνω καθώς και το ρ. ιδρύω (κατασκευάζω, στερεώνω), ίδρυση, ιδρυτής, ίδρυμα∙ Οργανισμός ορισμένων επιδιώξεων. Σχετικά και τα: εμπεδώνω ˂ έμπεδος [εν + πέδον] (= σταθερός) ιδρυτής, ίδρυση, ιδρυτικός, ίδρυμα αλλά και ίζημα ˂ ίζω ˂ καθίζω.

Όσον αφορά το ειδώλιον αυτό σημαίνει μικρό ομοίωμα (αγαλματάκι) ανθρώπου ή ζώου ακόμα και αντικειμένου. Αυτό έχει ως ρίζα το ρ. οίδα ˂ Fειδ- του ρημ. βλέπω, γνωρίζω. Ομόρριζα: ειδικός ˂ είδος, ειδικότητα, ειδίκευση, είδωλο, ειδύλλιο (υποκορ. του είδος), ειδυλλιακός, είδηση αλλά και ειδήμων ˂ θ. Fειδ-, απαρ. ειδ-εναι του οίδα. πρβλ. το εκκλ. «ου γαρ οίδασι τι ποιούσι», αλλά και αυτό που διαβάζουμε σε παλαιά βιβλία «…ιστέον ότι…»*** δηλ. πρέπει να γνωρίζει κανείς ότι…

Ακόμα στην ίδια κατηγορία ανήκουν: ιστορία ˂ αρχ. ιστορία ˂ ίστωρ γνώστης, κριτής ˂ ειδέναι ˂ οίδα. επίσης ιστορικός, ιστορώ (εξ-ιστορώ) ιστορικότητα, ιστόρημα ˂ ιστορέω-ω. σχετ. τα φιλίστωρ δηλ. φιλομαθής αλλά και πολυίστωρ πολυμαθής, σοφός. Τέλος; από την ίδια ρίζα είναι και ο ανιστόρητος∙ δηλ. αυτός που δεν ξέρει ιστορία αλλά και ο απαίδευτος.

Θεωρώ λοιπόν πως και οι δύο βρίσκονται στην ίδια πλευρά. Και για να την υπερβεί κανείς είναι αναγκαία η ελευθερία, που έχει χαρακτηριστικό την αρετή αλλά και την τόλμη. Η αρετή ως χάρισμα και αξία συγκεντρώνει (ετυμ. εκ του αραρίσκω) πολλά χαρίσματα – προτερήματα σε όποιον την κατέχει. Εν τούτοις έχει άμεση σχέση και με τον πόλεμο, που ουσιαστικά σημαίνει τον αγώνα και την ικανότητα του ανθρώπου να πράττει το καλό μέσω της γνώσης, της ηθικής αλλά και της ειλικρίνειας.

Το ουσιαστικό όμως είναι, όχι μόνο να διαγνώσει αλλά και να παραδεχτεί κανείς πως τα εφόδια της αρετής και της τόλμης εκτός από αναγκαία, είναι σπουδαίο να τα αποκτήσει στην αρχή τουλάχιστον μέσω του σχολείου και της παιδείας. Αυτό θα τον βοηθήσει να είναι καλύτερα εφοδιασμένος με γνώσεις αναγκαίες για να αντιμετωπίσει με δυναμισμό τις προκλήσεις της ζωής, αντιλαμβανόμενος την προπαγάνδα (όχι μόνο τη γλωσσική) από την ειλικρίνεια.

Έτσι λοιπόν το μόνο βάθος που δεν μας οδηγεί στον βυθό αλλά στην επιφάνεια ως έδος ασφαλές, είναι αυτό της γλώσσας.

● από τις λέξεις που ερμηνεύουμε λάθος και ανήκουν στην κατηγορία αυτή είναι και οι: κηδεύω που προέρχ. από το κήδος που σημαίνει οδηγώ νεκρό σε ταφή, ενταφιάζω (ουσιαστικά φροντίζω για τον ενταφιασμό). Το ρ. όμως κυβεύω ˂ κύβος το οποίο διαφέρει κατά ένα γράμμα ακουστικά, σημαίνει παίζω κύβους (ζάρια), κερδοσκοπώ μτφ. διακινδυνεύω, διακυβεύω (ένα από τα συχνά και απαράδεκτα λάθη).

*το ρήμα σήμερα χρησιμοποιείται μόνο ως σύνθετο (ενεστ. καθέζομαι αλλά και συνκαθέζομαι πρβλ. το του Συμβόλου της Πίστεως συγκαθεζόμενον τω Πατρί).

Απ’ εδώ το έδαφος, η έδρα, το ρ. εδράζω, εδραιώ (εδραιώνω δηλ. σταθεροποιώ).

**Βλ. Ησιόδου Θεογονία στ. 116, 7 Η τοι μεν πρώτιστα Χάος γενετ’, αυτάρ έπειτα Γαί ευρύστερνος, πάντων έδος ασφαλές… (δηλ. τόπος ασφαλισμένος).

***ίσθι σημαίνει το προστακτικόν γίγνωσκε∙ το δυικόν, ίστον και πλεονασμώ του ε γίνεται ιστέον. (Ε.Μ) Ετυμολογικόν το Μέγα.

                                                                                                   knafpl@hotmail.com