Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 2014-2020. Μια τοποθέτηση που δεν έγινε

>> Του Γιάννη Σπιλάνη

Περιφερειακός Σύμβουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής πανεπιστημίου Αιγαίου

Ευχαριστούμε τον κ.Πλακωτάρη για την ενημέρωση που όμως δεν την κρίνω απαραίτητη αφού όλοι οι περιφερειακοί σύμβουλοι θα έπρεπε από πέρσι που ήμασταν υποψήφιοι να είχαμε φροντίσει να γνωρίζουμε ακριβώς τι προβλέπει το νέο πρόγραμμα, με δεδομένο ότι το ΠΕΠ αποτελεί το κύριο εργαλείο ανάπτυξης της Περιφέρειας. Επομένως θα έπρεπε να γνωρίζουμε τι λέμε στους ψηφοφόρους ότι θα κάνουμε.

Μετά από 28 χρόνια κάνουμε τα ίδια λάθη στο σχεδιασμό. Στηριζόμαστε ακόμη σε επιμέρους έργα, κυρίως τεχνικά, και όχι σε ένα συνεκτικό πρόγραμμα με αρχές , προτεραιότητες και δράσεις. Δεν έχουμε αναπτυξιακή στρατηγική και σχέδιο έτοιμα και τρέχουμε να προλάβουμε τις προθεσμίες και να πιέσουμε να εντάξουμε έργα. Αυτό αφορά τόσο τους εθνικούς πόρους όσο και τους ευρωπαϊκούς με τις αιρεσιμότητες (προϋποθέσεις στα …….ελληνικά), αφού χωρίς το Επιχειρησιακό Σχέδιο για τους εθνικούς πόρους και τα Στρατηγικά Σχέδια για τους ευρωπαϊκούς καμία εκταμίευση δεν μπορεί να γίνει. Όμως θα έπρεπε να είχαμε ετοιμάσει τα σχέδια αυτά όχι γιατί είναι προϋποθέσεις για τη χρηματοδότηση, αλλά γιατί είναι εργαλεία απαραίτητα για την αντιμετώπιση των αναπτυξιακών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων της Περιφέρειας που καλούμαστε ως Περιφερειακό Συμβούλιο να αντιμετωπίσουμε. Και τώρα θα έπρεπε να βρισκόμασταν στο στάδιο της ωρίμανσης των δράσεων που δεν αφορά αποκλειστικά τεχνικές μελέτες έργων, αλλά το σχέδιο δράσης εκείνο που θα «μεταφράσει» τα όσα γενικά αναφέρει το πρόγραμμα σε ενέργειες.

Σε ότι αφορά τόσο τις περιφερειακές όσο και τις εθνικές αιρεσιμότητες και σχεδιασμούς, εμείς ως Περιφερειακό Συμβούλιο, δεν έχουμε συζητήσει για την αναπτυξιακή κατεύθυνση της περιφέρειας και όταν θα έρθουν τα σχέδια θα τα εγκρίνουμε με μία τυπική διαδικασία για να ξεκινήσει η χρηματοδότηση. Ηδη αυτό κάνουμε με τις επιμέρους θεματικές ενότητες του επιχειρησιακού προγράμματος που εγκρίνουμε (πχ. τουρισμού, πολιτισμού) και για το σχέδιο καινοτομίας. Ειδικά δεν γνωρίζουμε κατά πόσο τα εθνικά σχέδια που ετοιμάζονται λαμβάνουν υπόψη την νησιωτικότητα και την αναγκαιότητα για ιδιαίτερο σχεδιασμό. Η εμπειρία μας από το παρελθόν δεν είναι θετική και δεν έχουμε λόγους να είμαστε περισσότερο αισιόδοξοι σήμερα.

Η πρώτη ομάδα ερωτημάτων που θα ήθελα να απευθύνω στη Περιφερειακή αρχή αναφέρεται κυρίως στο παρελθόν που κληρονόμησε που όμως αν είχαμε απαντήσεις σ’αυτά θα βοηθούσε στον σχεδιασμό του αύριο: έχει αξιολογήσει τις αναπτυξιακές παρεμβάσεις των προηγούμενων χρόνων; Με ποιες συμφωνεί και θα τις συνεχίσει και με ποιες διαφωνεί και τις σταματήσει; Εχει εκτελεστεί σειρά «φαραωνικών έργων» που απορρόφησαν μεγάλα τμήματα των ΠΕΠ χωρίς να έχει αξιολογηθεί το αναπτυξιακό τους αποτύπωμα, ενώ έχουν δρομολογηθεί έργα (αυτά που ονομάζουμε έργα του μπετόν) που χρειάστηκαν ή θα χρειαστούν τεράστιους προϋπολογισμούς από αυτούς που δεν υπάρχουν, ενώ η σκοπιμότητα τους παραμένει αδιευκρίνιστη και αφορούν λιμάνια, φράγματα (όπως της Ερεσσού ή του Τσικνιά), τεράστια συγκεντρωτικά αποχετευτικά δίκτυα, οδικοί άξονες κλπ. Ξέρουμε ακόμη ότι πολλά έργα όπως ο δρόμος Καλλονής-Σιγρίου σταμάτησε και κανείς δεν γνωρίζει αν θα ξαναρχίσει και πότε, ενώ συζητούνται και άλλα παρόμοια έργα, ενώ το νέο ΕΣΠΑ έχει άλλη κατεύθυνση. Ταυτόχρονα από τη κα Αντιπεριφερειάρχη Πολιτισμού ακούσαμε για την αναγκαιότητα να αποτελέσει ο Πολιτισμός τον μοχλό ανάπτυξης της Περιφέρειας αλλά αυτό δεν συμβαδίζει με όσα ακούμε και βλέπουμε να υλοποιούνται από τους περιορισμένους πόρους του εθνικού προϋπολογισμού.

Η δεύτερη ομάδα ερωτημάτων αναφέρεται στο σχέδιο ενεργοποίησης που υπάρχει για να υλοποιηθεί το πρόγραμμα. Ποιες αναπτυξιακές αρχές έχουν τεθεί, ποιες προτεραιότητες έχουν μπει, με ποιες διαδικασίες ετοιμάζονται τα στρατηγικά σχέδια, ποιοί φορείς θα ενεργοποιηθούν και με ποια χρηματοδότηση θα προχωρήσει η υλοποίηση τους. Πως συνδέεται η συζήτηση που γίνεται σήμερα με το Επιχειρησιακό Σχέδιο της Περιφέρειας και με ποιο τρόπο. Αντ’αυτού βρισκόμαστε ακόμη σε ενημερώσεις.

Θα επιχειρήσω μερικά συγκεκριμένα ερωτήματα σε ορισμένες κρίσιμες θεματικές ενότητες που συνδέονται με προβλήματα της περιφέρειας αλλά και με έργα υψηλής δαπάνης:

Το πρώτο αφορά τα Λιμενικά Εργα που εντάσσονται στις υποδομές μεταφορών με προϋπολογισμό 60 εκ €:

Ø Ποιος είναι ο σχεδιασμός για τη βελτίωση της προσπελασιμότητας των νησιών και πως αυτός συνδέεται με τη βελτίωση των υπηρεσιών. Πιο συγκεκριμένα, ποιος είναι ο λιμενικός σχεδιασμός, πως συνδέεται και τον εθνικό χωροταξικό σχεδιασμό και τα διευρωπαϊκά δίκτυα που μπορούν να χρηματοδοτήσουν μεγάλα έργα. Γνωρίζουμε ποιο είναι το Στρατηγικό Πλαίσιο επενδύσεων Μεταφορών (ΣΠΕΜ) που είναι αιρεσιμότητα; Συμμετέχουμε στη διαμόρφωση του με ένα δικό μας στρατηγικό σχέδιο; Τι προβλέπουμε στα ΣΧΟΑΠ που θέλουμε να ολοκληρωθούν μέσα στο 2015;

Ø Ακόμη πιο συγκεκριμένα: Λιμάνι Σιγρίου και Νέο Λιμάνι Μυτιλήνης ποιο έργο έχει προτεραιότητα και με ποια σκοπιμότητα; Γνωρίζουμε τι θα κάνουν οι εταιρείες και αν θέλουν να προσεγγίζουν σε λιμάνια μακριά από τις μεγάλες πόλεις;

Ø Ποιο είναι το δίκτυο λιμανιών που θα αξιοποιηθεί τελικά; Αυτό της ανατολικής πλευράς ή αυτό της δυτικής; Γιατί το λιμάνι των Μεστών που έχει ολοκληρωθεί δεν χρησιμοποιείται ούτε από τα φορτηγά πλοία όπως το Πελαγίτης που φυσιολογικά στο δρομολόγιο της Β.Ελλάδας θα έπρεπε να φεύγει από Λαύριο και να πλέει δυτικά, κερδίζοντας χρόνο και καύσιμα; Εχετε ρωτήσει; Γιατί το πλοίο της γραμμής που κάνει το δρομολόγιο Πειραιάς - Ψαρά – Χίος – Μυτιλήνη δεν πηγαίνει Μεστά ώστε να γλυτώσει χρόνο και καύσιμα αλλά κάνει το γύρω του νησιού για να έρθει στη πόλη της Χίου; Ρωτήσατε τις εταιρείες;

Ø Ποιος φορέας έχει αναλάβει να ολοκληρώσει τις χερσαίες εγκαταστάσεις των λιμανιών που κατασκευάστηκαν πχ. Μύρινας, Ευδήλου, Μαλαγαρίου ή νομίζουμε ότι αυτό που υπάρχει σήμερα αποτελεί πύλη εισόδου σύγχρονης χώρας για κρουαζιέρα ή θαλάσσιο τουρισμό, ενώ παράλληλα οι διάφοροι παράγοντες πιέζουν να γίνουν και νέες πύλες εισόδου; Με ποιά σκοπιμότητα; Τη συλλογή ψήφων;

Ø Ποιο είναι το δίκτυο των λιμανιών αναψυχής που θα προσελκύσουν θαλάσσιο τουρισμό και πως αξιοποιούνται; Τι γίνεται με τη μαρίνα Χίου, τη μαρίνα Πλωμαρίου, το λιμάνι Βολισσού, το λιμάνι του Μούδρου, το λιμάνι του Αη Στράτη που θα κοστίσει 19εκ € και πόσα άλλα. Ποιος τα χρησιμοποιεί και πόσο αξιοποιούνται για τον λόγο που κατασκευάστηκαν. Τι κάνουμε για να τα αξιοποιήσουμε πριν χτίσουμε και άλλα;

Ø Ποιο είναι το σχέδιο για τα αλιευτικά καταφύγια; Ποια λιμάνια φτιάχνονται από ποια υπηρεσία και με ποιο σχέδιο αξιοποίησης για την ανάπτυξη της αλιείας; Που ελλιμενίζονται σήμερα τα επαγγελματικά σκάφη και ποιες ανάγκες έχουν.

Συμπέρασμα: τα έργα κατασκευάζονται χωρίς στοιχειώδη μελέτη σκοπιμότητας και κατά συνέπεια με πενιχρά αναπτυξιακά αποτελέσματα. Θα συνεχίσουμε σ’αυτή τη πορεία;

Το δεύτερο ερώτημα αφορά στα έργα Περιβάλλοντος που θα έχουν προϋπολογισμό 100εκ €. Αυτά τα έργα συνδέονται με πολλές αιρεσιμότητες: ενεργειακή απόδοση, εκτίμηση επικινδυνότητας, σχέδιο διαχείρισης υδάτων, διαχείριση απορριμμάτων αλλά και άλλες παραμέτρους που μας «φέρνουν» πρόστιμα όπως στη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών, ή «ζημιές» (πχ. εξαφάνιση παραλιών) που προέρχονται από έντονα καιρικά φαινόμενα ως συνέπεια της κλιματικής αλλαγής που θέλουμε να αγνοούμε. Πάνω απ’όλα συνδέεται με το πώς θέλουμε να ζήσουμε στα νησιά και πως προστατεύουμε και αναδεικνύουμε τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα.

Δυστυχώς τα πράγματα στον τομέα αυτό είναι εξ ίσου δραματικά:

Ø Εχουμε κληρονομήσει έργα και σχεδιασμούς πανάκριβα στη κατασκευή και στη διαχείριση και αμφιβόλου σκοπιμότητας πχ. φράγμα Τσικνιά

Ø Δεν έχει προχωρήσει σε καμία περίπτωση ένας σύγχρονος περιβαλλοντικός σχεδιασμός που να βασίζεται στη πρόληψη όπως απαιτούν οι κοινοτικές νομοθεσίες και προσπαθούμε με «πολιτικά τερτίπια» να αποφύγουμε την εφαρμογή τους πχ. βλ. ελαιοτριβεία.

Η Επιτροπή Περιβάλλοντος αντί να ασχολείται με τον σχεδιασμό του μέλλοντος, συνεδριάζει απλά για διαδικαστικά θέματα. Ακόμη και όταν γίνονται επισημάνσεις για την αναγκαιότητα γενικότερου σχεδιασμού, αυτές παραπέμπονται στις καλένδες.

Δεν θα συνεχίσω την αναφορά σε προβλήματα και έργα, αλλά θα κάνω μια επιγραμματική αναφορά σε προτάσεις, τις οποίες ως συνδυασμός ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ έχουμε καταθέσει για την ανάπτυξη της Περιφέρειας εδώ και έναν χρόνο προσκαλώντας όλους σε έναν διάλογο που ποτέ δεν έγινε. Να ρωτήσω αν αυτός ο διάλογος θα γίνει κάποτε στο Περιφερειακό Συμβούλιο.

Καταθέτουμε εδώ το όραμα και τους άξονες δράσης που έχουν μια διαφορετική προσέγγιση ζητώντας να γίνει ευρύτατη συζήτηση όχι μόνο μέσα στο Περιφερειακό Συμβούλιο, όχι μόνο στην Επιτροπή Διαβούλευσης (που δυστυχώς δεν έχει συσταθεί ακόμη) αλλά όσο γίνεται ευρύτερα με όλους αυτούς που θα κληθούν να τα εφαρμόσουν.

«Το όραμα για το Β. Αιγαίο είναι να μετατρέψουμε, το μοναδικό στον κόσμο Αιγαίο, σε Περιβαλλοντικό και Πολιτιστικό Πάρκο του Κόσμου με βάση το τρίπτυχο «Ποιοτικό, Πράσινο και Δημιουργικό Αιγαίο». Τα βήματα είναι απλά. Αρκεί να τα υιοθετήσουμε:

- Αξιοποίηση των τοπικών πόρων για παραγωγή ποιοτικών προϊόντων και υπηρεσιών με ποιότητα και ονομασία προέλευσης. Με σύνθημα μας, για να φτάσει στα πέρατα του κόσμου, την «Αιγαιακή Ποιότητα» (Aegean Quality). Επιτυχημένα παραδείγματα πολλά, από τη Λήμνο μέχρι την Ικαρία. Στο χέρι μας είναι να αλλάξουμε τον τουρισμό αξιοποιώντας ό,τι πολυτιμότερο έχουμε στα νησιά μας: την Πολιόχνη και το Ευπαλίνιο Όρυγμα, τη Μεσαιωνική Χίο και το Γεωπάρκο της Λέσβου, το μύθο του Ικάρου αλλά και τον Πυθαγόρα, τα θερμά νερά και τη γεωθερμία …….

- Προστασία και αξιοποίηση του περιβάλλοντος με σεβασμό στην κλίμακα των νησιών και στους περιορισμένους πόρους τους. Σύνθημα μας το «Πράσινο Αιγαίο» (Green Aegean). Υιοθέτηση νέων τεχνολογιών προσαρμοσμένων στις ιδιαιτερότητες των νησιών και όχι φαραωνικά έργα υψηλού κόστους και χαμηλής απόδοσης, για να έχουμε νερό και ενέργεια, για να έχουμε καθαρές θάλασσες, για να έχουμε ποιότητα ζωής που να την ζηλεύουν όλοι.

- Αξιοποίηση των μοναδικών φυσικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών του Αιγαίου για την ανάπτυξη νέας πολιτισμικής παραγωγής που είναι το αύριο, το “Δημιουργικό Αιγαίο» (Creative Aegean). Πόσοι παγκόσμιας εμβέλειας καλλιτέχνες και δημιουργοί, Έλληνες και ξένοι, δεν εμπνεύστηκαν από τη μοναδικότητα του χώρου, από το φώς του, αφήνοντας ανεξίτηλα τα ίχνη τους. Στο χέρι μας είναι να εμπνευστούμε και να συνεχίσουμε.

Όλα τα παραπάνω, εφόσον υιοθετηθούν ως αρχές μπορούν να «μεταφραστούν» σε δράσεις που να εντάσσονται στους άξονες που μας παρουσιάστηκαν. Χρειάζεται όμως μια εντελώς διαφορετική θεώρηση της ανάπτυξης από αυτή που είχαμε με τώρα.

Πρόταση: Να συσταθεί άμεσα ομάδα εργασίας από όλες τις παρατάξεις για να δουλέψει μαζί με τις υπηρεσίες και την Επιτροπή Διαβούλευσης ώστε να ετοιμάσει στο Επιχειρησιακό Σχέδιο της Περιφέρειας έτσι ώστε:

· Να υπάρξει ένα ενιαίο στρατηγικό αναπτυξιακό σχέδιο ανεξάρτητα των φορέων που θα κληθούν να το υλοποιήσουν και τους πόρους που θα χρησιμοποιήσουν (ευρωπαϊκούς, εθνικούς, ίδιους)

· Να αρθούν οι αιρεσιμότητες ώστε να μπορεί να ξεκινήσει η υλοποίηση του ΕΣΠΑ επεξεργαζόμενοι στρατηγικά σχέδια που θα «μεταφράζουν» τις γενικές διατυπώσεις που υπάρχουν στα ευρωπαϊκά κείμενα σε ολοκληρωμένα σχέδια πχ. στον τουρισμό και στον αγροτικό τομέα που θα περιλαμβάνουν και δράσεις καινοτομίας στις επιχειρήσεις, και δράσεις προστασίας περιβάλλοντος και εκπαίδευση ανθρώπινου δυναμικού.

· Να προσδιοριστούν οι δράσεις προτεραιότητας, και ο τρόπος υλοποίησης τους λαμβάνοντας υπόψη την επιλεξιμότητα τους

· Να αξιοποιήσουμε μαζί με τις άλλες νησιωτικές περιφέρειες τη δυνατότητα για Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις που έχει προβλεφθεί στο νέο ΕΣΠΑ με παρέμβαση της ΓΓΑΙΝΠ για δράσεις οριζόντιες που να καλύπτουν όλα τα νησιά πχ. κτίσιμο πλοίων για άγονες γραμμές

· Να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο παρακολούθησης υλοποίησης, αξιολόγησης και επανασχεδιασμού του προγράμματος στο πλαίσιο της Επιτροπής Παρακολούθησης που θα συσταθεί και να ελέγχει όχι μόνο την απορρόφηση του προγράμματος, αλλά και την επίλυση των προβλημάτων που έχουν τεθεί (δείκτες αποτελέσματος) και εν τέλει τη βιώσιμη ανάπτυξη της Περιφέρειας (δείκτες επιπτώσεων).

Ο συνδυασμός ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ δηλώνει παρών για να γίνει η συζήτηση που επιβάλλεται ώστε να μπορέσουμε να αλλάξουμε τη πορεία των νησιών μας.

ΥΓ. Η τοποθέτηση αυτή δεν έγινε τελικά στο Περιφερειακό Συμβούλιο γιατί η όλη διαδικασία περιορίστηκε απλά σε ενημέρωση των περιφερειακών συμβούλων