Θα μας βοηθήσει η προοπτική της «προόδου»; (μια «αιρετική» επικαιροποιημένη κριτική προσέγγιση)

>> Του Κ. Α. Ναυπλιώτη

Από την αρχή θα πρέπει να πούμε πως η όποια κριτική θα πρέπει να γίνει προς την κατεύθυνση τής συνολικής κριτικής της καπιταλιστικής κοινωνίας σε όλες τις πτυχές της. Είναι ορατό τουλάχιστον στους «σκεπτόμενους πολίτες» πως η συνεχής ανάπτυξη και η «πρόοδος» είναι μια παγίδα που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην καταστροφή όχι μόνο του περιβάλλοντος, αλλά και στην καταστροφή του πλανήτη, εάν αυτή δεν γίνει μακριά από τα προβαλλόμενα καταναλωτικά πρότυπα…

Είναι γνωστό, πως, οι φυσικοί πόροι μειώνονται αισθητά και μαζί με τη ρύπανση του περιβάλλοντος εμφανίζουν στοιχεία που δεν δικαιολογούν κανένα εφησυχασμό αλλά και κανένα ημίμετρο… Η επιδείνωση της καταστροφής του περιβάλλοντος είναι αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς, που, αν επεκταθεί η «ανάπτυξη» αυτή είναι βέβαιο πως θα οδηγήσει στην αναπόφευκτη, αλλά και οριστική καταστροφή του περιβάλλοντος.

Η προφητική επισήμανση του Tζων Σέυμουρ* πριν 40 χρόνια, φαντάζει «χάδι» μπροστά σ’ αυτό που μας περιμένει βλέποντας την καπιταλιστική οικονομία με καθαρά εργαλιακό χαρακτήρα** της «προόδου» αντιλαμβανόμενοι την όποια πρόοδο ως επέκταση του καταναλωτισμού, η οποία προφανώς ευνοεί τα αφεντικά και τους μεγαλομετόχους εταιρειών…και βέβαια δεν εξυπηρετεί το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας που νομίζει ότι γιατρεύεται με το shopping therapy! Η λογική τής κατανάλωσης δεν επιβάλλεται από καμιά οικονομική αναγκαιότητα αλλά έχει ψυχολογικά αίτια∙ αν και μπορεί να υποθέσει κανείς, πως η κατανάλωση δημιουργεί θέσεις εργασίας για τη μείωση της ανεργίας, εν τούτοις παραβλέπεται το γεγονός ότι η ανεργία είναι δομικό στοιχείο του καπιταλισμού, ο οποίος έχει ως μοχλό της οικονομίας τη ζήτηση. Όμως τη λογική της υπερκατανάλωσης  την επιβάλλει το οικονομικό σύστημα όχι με βάση τις ανθρώπινες ανάγκες αλλά και από ψυχολογικές και ανθρωπολογικές αναγκαιότητες, που ακόμα και σε περιόδους κρίσης «επιβάλλονται» ακόμα ή περισσότερο στα μεσαία κοινωνικά στρώματα που έχει δημιουργήσει ο υπερκαταναλωτικός καπιταλισμός που οπωσδήποτε ευνοεί τα αφεντικά των μεγάλων εταιρειών, που μολύνουν πολύ περισσότερο από τους φτωχότερους, αφού καλλιεργούν μέσω της διαφήμισης τις καταναλωτικές ορέξεις της κοινωνίας καθώς οι καταναλωτές είναι αυτοί που επιτρέπουν στο σύστημα να λειτουργεί.

Πρέπει να επισημάνουμε, πως το οικολογικό κίνημα δεν ήταν ποτέ ταξικό δηλ. δεν έδρασε ποτέ στο όνομα μιας συγκεκριμένης τάξης, γιατί η κρίση νοήματος και αξιών στην οποία έχει οδηγήσει ο καπιταλισμός δεν μας παρέχει τα απαραίτητα σημεία αναφοράς για να βρούμε ένα νόημα στη ζωή μας. Έτσι προσπαθούμε να το ανακαλύψουμε μέσα από ένα κοινωνικό στάτους*** που μας παρέχει η κατανάλωση διαφόρων οικο- προϊόντων τα οποία προέρχονται από δήθεν βιοκαλλιέργειες. Έτσι νομίζουμε πως προφυλασσόμαστε από τα προϊόντα που περιέχουν διάφορες χημικές ουσίες. Με βάση τη «λογική» αυτή η οικολογία γίνεται αντιληπτή ως ατομικός τρόπος προφύλαξης από τις συνέπειες της οικολογικής υποβάθμισης, χωρίς να καταλαβαίνουμε πως το θέμα της οικολογίας είναι βαθύτερο και σχετίζεται άμεσα με την κριτική του συστήματος, αλλά και του καταναλωτισμού, και δεν είναι απλώς ζήτημα ατομικής σωτηρίας, αλλά μείζον κοινωνικό πρόβλημα που βάζει το ζήτημα των σχέσεων όχι μόνο του ανθρώπου, αλλά ολόκληρης της ανθρωπότητας με το περιβάλλον. Δεν αποκλείουμε βέβαια, αντίθετα πρέπει να επισημάνουμε, πως παίζει ρόλο και η ατομική σχέση του ανθρώπου όχι μόνο με το περιβάλλον, αλλά και τον καταναλωτισμό ως υπεύθυνο μιας κουλτούρας  που προωθεί και συντηρεί το σύστημα της καταναλωτικής κοινωνίας. Δεν θεωρώ όμως αυτονόητο πως η Αριστερά είναι από τη φύση της «οικολογική», και γι’ αυτό είναι ανάγκη να επαναπροσδιορίσει τη θέση της σχετικά με την οικολογία και το οικολογικό κίνημα, που παραμένει συντεχνιακό μια και έχει απολέσει το νόημά του. Ίσως φανεί υπερβολή ή ακόμα και παραδοξολογία να υποστηρίξει κανείς, πως, ο μόνος τρόπος για να γίνει κανείς οπαδός της πολιτικής οικολογίας είναι να απορρίψει την ανάπτυξη, τουλάχιστο με το περιεχόμενο που της έχει δοθεί σήμερα. Η έννοια αυτή θα έχει ή αν θέλετε θα αποκτήσει θετικό περιεχόμενο, όταν δεν καταναλώνουμε ότι μας διαφημίζουν, όταν δεν έχουμε αυτοκίνητο ακόμα και όταν εργαζόμαστε λιγότερο κ.λπ. και όχι να αδυνατίζουμε τρώγοντας ακόμα και με 10% λυπαρά.!!!! Ή η διαφημιστική προτροπή των οδηγών να αγοράσουν οικολογικό αυτοκίνητο μέσω της καμπάνιας “Eco drive” κ.α κ.α. Από τη συγκεκριμένη λογική δεν απέχουν βέβαια και τα φωτοβολταϊκά με τα οποία το σύστημα έφερε βόλτα τους αφελείς και όχι μόνο, μια και αυτά λειτούργησαν με βάση το σύστημα της…απάτης.

Πρέπει επιτέλους να καταλάβουμε πως ο καπιταλισμός έχει άριστη ικανότητα να εξαπατά, αλλά και να αφομοιώνει τους όποιους κραδασμούς μέσω της εμπορευματοποίησης των πάντων, αφού όπως αναφέραμε πιο πάνω εμπορευματοποίησε και τη «βιολογική γεωργία» και την έκανε βιο-βιομηχανία αποβλέποντας  μέσω της εξαπάτησης, στην κατανάλωση η οποία οδηγεί ουσιαστικά στο κέρδος.

Τέλος είναι λογικό να επισημάνει κανείς, πως η «πράσινη ανάπτυξη» ίσως δημιουργεί μια οικολογική ευαισθητοποίηση∙ είναι όμως ανάγκη να έχει περιεχόμενο που μέσα από στοιχειώδη ιδεολογικά αντισταθμίσματα να αντιστέκεται στις επιθυμίες που η καταναλωτική κοινωνία δημιουργεί, υποστηρίζοντας μια νέα κουλτούρα που θα εστιάζει στον ανθρωπολογικό παράγοντα ανεξάρτητα από την κοινωνική, οικονομική, ακόμα και την ταξική του θέση.

*Άγγλος αγρονόμος που σ’ ένα εμπεριστατωμένο άρθρο του το 1978 στην εφημερίδα «Τα Νέα» ανέλυε την προοπτική της «ανάπτυξης» κάτω από τον τίτλο «Καλύτερα πιο φτωχοί  παρά νευρωτικοί».

** δηλ. της «προόδου» που επιβάλλει ο καπιταλισμός της κατανάλωσης με βάση τη δημιουργία αναγκών. Να σημειώσουμε ωστόσο πως το σύστημα δεν έχει άλλους τρόπους να επιβληθεί παρά μέσω της εξαπάτησης και της νέας κουλτούρας που δημιουργεί.

*** Το κοινωνικό status μάς διαφορίζει από τους άλλους μέσω της κατανάλωσης «ιδιαίτερων προϊόντων» (και όχι μόνο) και βασίζεται στη γνώμη που σχηματίζουν οι άλλοι για ’μας.

                                                                                           knafpl@hotmail.com