Μόνον όταν περπατήσεις σ' έναν τόπο μπορείς να πείς ότι τον γνωρίζεις ¨

Σε συνέχεια της παρέμβασής μου κατά την χθεσινή, πολύ εποικοδομητική, ενημερωτική συνάντηση για  την  πιθανότητα  εγκατάστασης Αιολικών – Πάρκων - Μαμούθ  στην αρχόντισσα του Αιγαίου Χίο, επιτρέψτε μου να σας διαβιβάσω κείμενο σχετικό με τους αρχαιολογικούς θησαυρούς του άγνωστου σε πολλούς Αίπους. Παρακαλώ να δεχθείτε  ότι  πρόθεσή μου είναι δώσω  απλά ένα ερέθισμα για περαιτέρω έρευνα και προβληματισμό. Σας ενημερώνω επίσης ότι πάνω στο Αίπος υπάρχει το πυκνότερο  δίκτυο  Ιστορικών και Φυσικών πεζοπορικών διαδρομών της Χίου στις περισσότερες των οποίων συμπεριλαμβάνονται τμήματα αρχαίων δρόμων, η συστηματική καταγραφή, ανάδειξη και προβολή

  του οποίου θα ήταν καθοριστικός παράγοντας ακόμα μεγαλύτερης αύξησης του ενδιαφέροντος πεζοπόρων-περιηγητών για το νησί μας. Ενδεικτικά αναφέρω μερικές διαδρομές :

    - Οθωμανικός Δρόμος από ¨ 18 ¨ ► Κατάβαση 

    - Αθλητικό Χωριό Αίπους ► Ρού Λιβάδι ► Εγγύσα ► Ανάβατος

    - Φλώρι ► Χαμόσπηλος ► Ρημόκαστρο ► Σπάρτινα

    - Φλώρι ► Φλωριανό Βουνό ► Κυδιάντα 

    - Φλώρι ► Κουμά Λάκκοι ► Πιτυός

    -¨ 18 ¨ ► Περδικόβουνο ► Φράγκου Λάκκοι ► Μπαμπακιές ►

           ► Αντρόλακκος ► Εγγύσα

    - Αντρόλακκος ► Μπαμπακιές ► Κεδρολίβανο ► Ρέμα Ελί-

          ντας ► Ανάβατος

    - Αρβανίτισσα ► Σπηλακιά ► Εγγύσα      

     Είμαι ευχαρίστως στη διάθεσή σας για περαιτέρω διευκρινήσεις ή πληροφορίες καθώς και για παροχή ανάλογου φωτογραφικού υλικού. 

 

 

                                            

Χαλάτσης Β. Γιώργος Εκπαιδευτικός Τηλ..  6938605179 e-mail: gchalatsis2@gmail.com 

 

 

                                           Γεωργίου  Δ.  Ζερβούδη    δ.φ.

 

                                  Η     ΑΡΧΑΙΑ    ΠΟΛΙΣ    ΧΙΟΣ

 

 

                                                      2. Αρχαία   ίχνη

 

σελ. 184 ……   Εσωτερικά οι εγκαταστάσεις, που διατηρούνται σε περισσότερα ανεκτά για μελέτη όρια, βρίσκονται στις πιο ορεινές και δυσπρόσιτες περιοχές, στη βόρεια Χίο και ιδιαίτερα στις περιοχές το Αίπους και του Πιτυούς, όπου συγκεντρωνόταν ο πιο πυκνός πληθυσμός από την αρχαιότητα.

σελ. 186 ……   Σπουδαία ίχνη διατηρούν επίσης οι ομαδικοί αγροτοοιοικισμοί ή περιστασιακοί τοπικοί οικισμοί……..

σελ. 187 ……  Της ίδιας φύσεως, περισσότερο ποιμενικού χαρακτήρα, είναι αρκετές, ….. και στο δυτικό Αίπος, της Εγγίσας, του Ανδρώνακτου και των Μπαμπακιών. Της τελευταίας είναι φανερή η μετατροπήσε βιομηχανική εγκατάσταση κατά τους νεώτερους χρόνους.

σελ. 187 ……  Σε όλη την έκταση, της υπαίθρου Χίου κοντά σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, βρίσκονται περιορισμένης εκτάσεως άλλες εγκαταστάσεις, σε χώρους φυσικών προεξοχών σχετικής καλλιεργητικής δυνατότητας, κατά κανόνα χωρίς ευρείς βοηθητικούς χώρους, που εντάσσονται στους τύπους αγροικιών, αγρεπαύλεων και δείγματα των οποίων έχουν εντοπισθεί σ’ όλο το νησί, όπως στο Αίπος, ….. 

σελ. 189 ……  Η στενή σχέση τους με το Αίπος και την πόλη, οδηγεί στη σύνδεσή τους με την Πολίχνη του Ηροδότου.

σελ. 190 ……  Μεγάλες υδατοδεξαμενές υπήρχαν στα σημεία εκείνα των χώρων που συνδέοναι πιθανότατα με σταθμούς, κέντρα διελεύσεως, όπως στο παλιό  λεγόμενο Αίπος, ο Αγ. Σίδερος, στο Πιτυός, ή με ευρείες εγκαταστάσεις, όπως το Πηγάδι στον Κουλαλά, το Φαρδύ πηγάδι στο Πιτυός, οι δεξαμενές στις Μπαμπακιές και την Ελίντα … 

σελ. 191 ……  Πλήθος μύθων και παραδόσεων συνδέονται με τους χώρους αυτους ( 41 ){ σελ. 240 …, μυστικά θάβονται στο βυθό ( Εγγίσα ) }.

σελ. 191 ……  Ο τρόπος του κτισίματος είναι συνήθως η ¨ φοινικοειδής ¨ στρωτή σύνδεση, από αργούς μυτερούς ( καρφωτούς ) λίθους, με ιδιαίτερη προσπάθεια στη στήριξη. Τα χείλη των πηγαδιών είχαν ιδιαίτερη επίσης φροντίδα και ευρύτητα και για σταθερότητα και για καλαισθησία. Όσα διατηρούνται μέχρι σήμερα με νερό, για τις ανάγκες των ευάριθμων πια ποιμένων, διασώζουν και τμήματα της αρχαίας δόμησής τους και μεταγενέστερες προσθήκες ή και πλήρεις ανακαινίσεις από αρχαίο υλικό, από τις παρακείμενες αρχαίες εγκαταστάσεις. Για την αρχαιογνωσία της περιοχής είναι αναγκαία η μελέτη και των υδρευτικών εγκαταστάσεων.

 

                                                      3. Επικοινωνίες, Ελληνόστρατα

 

σελ. 192 ……  Το Αίπος, μαζί με τις παράλιες προεκτάσεις του, αποτελούσε πάντοτε το σημαντικότερο στρατιωτικά χώρο για την πόλη.

σελ. 193 ……  η επικοινωνία προς την δυτική μέση αυτή περιοχή γινόταν κυρίως από το οροπέδιο του Αίπους, στο ύψος του Περδικόβουνου, από τη θέση Κρητικού νοτιοδυτικά, που τελευταία έχει διανοιχθεί αγροτόδρομος ή δια μέσου του χειμάρρου του Αγίου Ισιδώρου του Πιτυούς προς την Ελίντα και τον ομώνυμο ποταμό.

σελ. 194 ……  Εξάλλου, δεύτερη κατεύθυνσή της ( Ελληνόστρατα ), βόρεια και ελαφρά δυτικά, διασχίζει εγκάρσια το υψίπεδο και από τους Αστοιφιδόλακκους, τη Μακριά Σκάλα, τα Σπάρτινα και το Ρημόκαστρο, φθάνει στο Φλώρι, συγκοινωνιακό κέντρο προς τα βορειόχωρα ( δια του Αγ. Ισιδώρου του Πιτυούς ) και προς τις δυτικές  περιοχές των Αυγωνύμων, Αναβάτου και Ελίντας. 

 

                                                      4. Αίπος

 

σελ. 198 ……  Οι συχνές επαναστάσεις των δούλων, ο υπερβολικά μεγάλος αριθμός των οποίων δημιουργούσε και πρόβλημα τρόπου ζωής και χώρων εγκαστάσεών τους και κατά τις περιόδους της ειρηνικής μετά των κυρίων τους συμβιώσεως. Ο τρόπος της αντιδράσεώς τους, κατά τις μαρτυρούμενες αποστασίες, έχει τα σπέρματα στο παρελθόν και η σύνδεσή του με το Αίπος είναι αναντίρρητη ( 63 ) { σελ.244…, Λαμπρινουδάκης, Αίπος,19 }. 

σελ. 199 ……  Με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία και τα τοπογραφικά δεδομένα συμπεραίνεται ότι το Αίπος ήταν χώρος ζωτικότατος για τους Χίους και είχε έντονη δράση κατά την αρχαιότητα. Ελεγχόταν από την πόλη και χερσαία, με μόνιμες σ’ αυτό εγκαταστάσεις και θαλάσσια, φυσικά, με τη ναυτική τους υπεροχή. Ήταν ενιαία, ευρύτατα οργανωμένη περιοχή, που, σε συνδυασμό με τις παραθαλάσσιες προσβάσεις του, αποτελούσε κέντρο εργώδους δραστηριότητας σε παραγωγικούς τομείς, κυρίως βιομηχανίας ( κεραμεικής, κατεργασίας μαρμάρου ) και θαλασσουργίας. Είχε τα πλεονέκτηματα της γειτνίασης με την πόλη, της δυνατότητας δημιουργίας ομαδικών και μεμονωμένων εγκαταστάσεων κάθε είδους, της ευχέρειας επικοινωνίας προς κάθε κατεύθυνση και της άμεσης σύνδεσης με τη θάλασσα. Το μέγα έργο της εκχέρσωσής του, κατ’ εντολή ή ανάγκη, έδωσε τη δυνατότητα της μέγιστης δυνατής εκμετάλλευσής του. 

σελ. 204 ……  1000μ. περίπου από το Φλώρι, με κατεύθυνση προς τη Βολισσό, στο πλάτωμα του βουνού, από όπου αρχίζει η προς τον Άγιο Σίδερο προς το Πιτυός κατωφέρεια, στο υψηλότερο σημείο της καμπής προς βορράν, δεξιά όπως ανεβαίνομε, στη θέση Κρητικού βρίσκεται μια άλλη αξιόλογη αρχαία εγκατάσταση ( 92 ) περιορισμένης έκτασης….{ σελ. 249…Πρόκειται περί ισχυρής, φροντι σμένης οικοδομής με σαφείς σκοπούς και προστασίας και οχυρώσεως. }.

 

                                                      5. Βορειοανατολικά

 

σελ. 213 ……  Παρόμοια κτίσματα, που πληθύνονται στους ελληνιστικούς χρόνους, φαίνεται να υπήρχαν σ’ ολόκληρο το νησί και ίχνη τους διατηρούνται στο Αίπος, …..

 

                                                      6. Βόρεια

 

σελ. 215 ……  Όλη η κίνηση από και προς την πρωτεύουσα γινόταν δια μέσου του Πιτυούς. … 

σελ. 216 ……  Η άμεση επικοινωνία όλων των ενεργών περιοχών του Πιτυούς,με όλα τα ζωτικά αρχαία κέντρα, μαρτυρείται και από τα μέχρι και σήμερα αναφερόμενα δρομολόγια, από το Αίπος ( 163 ) { σελ.265… Απ’ ευθείας πάνω από τον Άγιο Δημήτρη, δια της Σκάφη στην Κυδιάντα και στην Λαγκάδα, νότια από την Κορακομύτη, στα ανατολικά του χωριού. }, το Φλώρι ( 164 ) { σελ. 265…   500 μέτρα από το Φλώρι, σε ευθεία γραμμή βορειοανατολικά από τον αυχένα, που διακρίνεται απ’ την αμαξιτό. Μετά σχετική κατωφέρεια δέκα λεπτών, δια της Μαυρομύτης και της Σκάφης, από το πλάτωμα με τα καλλιεργημένα χωράφια, κατέρχεται ευχερώς στα Εκκλησίδια και από κει στον Άγ. Δημήτριο και το νεκροταφείο }τα Κοίλα,….. 

σελ. 216 ……  Και δυτικότερα όμως ( τμήμα του Δυτικού Αίπους ) διατηρούνται κατάλοιπα ζωηρής δραστηριότητας, όπως στις Μπαμπακιές και τα Κελιά, ….

σελ. 217 ……  Κατά πάσαν πιθανότητα τον ίδιο σκοπό εξυπηρετούσε και στην προκείμενη περίπτωση ο Ελληνότοιχος, η ονομασία του οποίου συνηγορεί, χωρίς όμως να αποκλείεται η λειτουργικότητά του στην ευρύτερη εγκατάσταση, το αντίθετο μάλιστα, να παοτελούσε δηλαδή τμήμα οδοστρώματος, μια και από εκεί ήταν και είναι, η συντομότερη άνοδος προς το Φλώρι ( από την κορυφή του Πρινιά ) και από κει προς την πόλη. Ίσως, δεν είναι παρακινδυνευμένη η σύνδεσή του με την Ελληνόστρατα. Τούτο ενισχύουν και οι σχετικές μαρτυρίες ( 176 ), που αναφέρουν με βεβαιότητα ότι συνεχιζόταν βόρεια και διέτεμνε τα σήμερα καλλιεργημένα τμήματα. { σελ. 269… Κατά τις μαρτυρίες, κοντά στη συνέχεια του τοίχου, μέσα από τα κτήματα, ιδιαίτερα το τελευταίο, βρέθηκαν πλείστα όστρακα, τάφοι με κτερίσματα, ανάμεσα στα οποία δίσκος από  λαμπρό πέτρωμα με εγχαράξεις. Σύμφωνα με τις πληροφορίες των κατοίκων, στο πρώτο κτήμα βρέθηκαν τρείς τάφοι, γεμάτοι κτερί σματα και εντυπωσίασε το ότι η κεφαλή των νεκρών ήταν προς τα ανατολικά }.

 

                                                       7. Δυτικά και νότια

 

σελ. 227 ……  Σε μερικά μέρη όπως στην Εγγίσα, τον Ανδρώνακτο και τις Μπαμπακιές διατηρούνται λείψανα αρχαίας ζωής. Σε όλα τα μέρη αυτά το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η εξασφάλιση της ύδρευσης, που γίνεται με πλήθος πηγαδιών συγκεντρωμένων. 

Η Εγγίσα είναι η πιο ευρεία οικιστική περιοχή, με τον οικισμό,τους χώρους εξυπηρέτησης και ύδρευσης ( είναι φανερή η προσπάθεια ν’ αυξηθεί η υδατοληπτική ικανότητα των πηγαδιών ),το εργαστήριο κεραμεικών ( καμινάκι ). Διακρίνεται εύκολα η ζωή πολλών περιόδων. Ο Ανδρώνακτος ή Αντρόλακκος ( 228 ),{ σελ. 279… Το όνομα Αδρώναξ, όνομα άρχοντος, αναφέρεται και στα χιακά νομίσματα, … } στις παρυφές του Μαδαρόβουνου……

Πολλές και καλές υδατοδεξαμενές φανερώνουν ότι εξυπηρετούσε και άλλο πληθυσμό. Το όνομα, η θέση, η αναφορά σε βυζαντινούς άρχοντες οδηγεί στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο περί αγροικίας ισχυρού άρχοντος. Δεν είναι τυχαία η σύνδεσή της με θρυλλώδεις μονομαχίες ( 231 ) { σελ.279… Σύμφωνα μ’ αυτούς, άνδρες με υπερφυσικές σχεδόν δυνάμεις, εμάχοντο εδώ για εθνικές διεκδικήσεις και τιμές, παραπλήσια προς τους ακρίτες. Αυτό ενίσχυε το παρεφθαρμένο όνομα, αλλά και οι πραγματικές διαμάχεις ανάμεσα σε άτομα και γένη } και επικούς αγώνες.

Οι Μπαμπακιές ( 233 ), ν.δυτ. από τον Ανδρώνακτο, έχουν τα ίδια περίπου με την Εγγίσα χαρακτηριστικά ( οικισμός, χώροι εξυπηρετήσεως ), αλλά διασώζουν εξαιρετικές υδατοδεξαμενές μοναδικού τύπου στην ύπαιθρο Χίο. Είναι οι δύο υδατοδεξαμενές, που διασώζονται, πριν τον οικιστικό χώρο και μετά απ’ αυτόν, που δηλώνουν και την αρχή και το πέρας του. Ιδιαίτερα η πρώτη υδατοδεξαμενή, που διατηρείται καλλίτερα, βρίσκεται στη βόρεια πλαγιά της περιοχής και είναι έργο εξαιρετικό. Έχει διάμετρο 6,5μ. και αν και έχει επιχωθεί στο μέγιστο βάθος της, διακρίνεται πλήρης τοιχοδομία σε ύψος 0,70 – 0,80μ. Οι λίθοι που έχουν χρησιμοποιηθεί για το χτίσιμό της ( μεσαίοι έως μεγάλοι οι περισσότεροι,(διαστ. 0,70Χ0,50Χ0,40 αρκετοί ), εξαίρετοι σε ποιότητα και κατεργασία, σκληροί ντόπιοι φαιοί και άσπροι, συνθέτουν τέλειο σύνολο, τεχνικό και δυναμικό, που θυμίζει ρωμαϊκά υδρευτικά έργα. Η δεύτερη προς τα νότια είναι μικρότερη, 4,20 διαμ. και λιγότερο φροντισμένη. Οι πέτρες είναι κατώτερης ποιότητας και αδρά πελεκητοί. Τα υδρευτικά αυτά έργα φανερώνουν κοινή προσπάθεια και σκοπιμότητα και δεν πρέπει να συνδεθούν μόνο με την καλλιέργεια του βαμβακιού, ασχολία μεταγενέστερη και περιορισμένης χρονικής περιόδου. Φανερώνουν πολυάνθρωπη σχετικά εγκατάσταση, με βιοτεχνικές απασχολήσεις, σε συνδυασμό με το μέγα έργο της καλλιεργητικής προσπάθειας, μη περιορισμένο χρονικά. Νότια από τις Μπαμπακιές συνεχίζεται από τα Άρια η ρεματιά του ποταμού Ελίντα, που συγκεντρώνει όλα τα όμβρια ύδατα της περιοχής και οδηγεί στον ομώνυμο όρμο μέγιστης σπουδαιότητας για τη δυτική Χίο.

 

                                                       ΣΥΓΚΕΦΑΛΑΙΩΤΙΚΕΣ

 

                                                             ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

 

σελ. 288 ……  ……….αλλά μεγάλες έως ογκώδεις πέτρες ( 4 ) { σελ. 299… Οι πέτρες των κτισμάτων αυτών είναι διαφορετικές στον όγκο αλλά και στην κατεργασία, από τους ωραία πελεκημένους μεσαίου τετραγωνισμένους σκούρους σκληρούς λίθους, που βρίσκονται, όσοι έχουν απομείνει, π.χ. στο Φλώρι ( δεξαμενή ), στο Πιτυός ( Εκκλησίδια )κ.ά. και μας φέρνουν πιο κοντά στον 4ο αιώνα }.

σελ. 289 ……  Στο Ρημόκαστρο μεγάλη σημασία αποδίδεται στις διαφορετικές περιόδους οικοδομήσεως του αρχικού κτίσματος και των μεταγενέστερων μετασκευών και συμπληρώσεών του. Η χρονολόγηση της δραστηριότητας του χώρου, τουλάχιστον από τη στροφή του ε΄ προς τον δ΄ αιώνα είναι ενδεικτική. 

σελ. 291 ……΄Ενας άλλος σπουδαίος παράγοντας προσδιοριστικός είναι οι εξεγέρσεις των δούλων, συνδεδεμένες με όλες τις περιπτώσεις δυσπραγίας των Χίων και πιθανόν με τα επί του Αίπους οχυρωματικά έργα. Οι εξεγέρσεις αυτές πιθανολογούνται και πριν την πρώτη περίοδο της ευμάρειας ( τέλος του 7ου αιώνα ) και κατά τους πολέμους, οπότε και δεν αποκλείεται, το αντίθετο μάλιστα, να έλαβε χώρα κάποτε μία από αυτές και κατά την Ιωνική επανάσταση. Τα ιστορικά στοιχεία μπορούν να συνδυαστούν με τα αρχαιολογικά ευρήματα και να οδηγήσουν σε συμπεράσματα.  

σελ. 293 …… Οι αρχαιολογικές έρευνες πάνω στο Αίπος ( Ρημόκαστρο, Γύρισμα Καμπούρη κτλ. ) έχουν φέρει στο φώς σημαντικά στοιχεία για αγροικίες της περιοχής………Ίσως δεν πρέπει επίσης να αποκλεισθεί η ύπαρξη και δημοσίων κτισμάτων στο ανατολ. οροπέδιο Αίπος. Η   π ο ι ό τ η τα    τ η ς   τ ο ι χ ο δ ο μ ί α ς    στο Ρημόκαστρο δημιουργεί πολλές συναφείς σκέψεις.