Περί του πατρός (επί των τύπων των ήλων▪)

>> Του Κ. Α. Ναυπλιώτη

Αν και οι μέρες δεν θεωρούνται κατάλληλες για γλωσσικές προσεγγίσεις, εν τούτοις η αξία της γλώσσας είναι πάντα παρούσα και γι’ αυτό εκτιμώ πως δεν είναι άκαιρη  ή ασέβεια, έστω και πρόσκαιρη, η ασχολία με αυτήν ακόμα και λόγω της περιόδου που διανύουμε.

Θα ήταν ίσως πλεονασμός –τουλάχιστον για όσους με γνωρίζουν- να ’πω, πως η κριτική βοηθά στη διαμόρφωση κάθε αισθητηρίου και βέβαια του γλωσσικού.

Να σημειώσω ακόμα, πως η κριτική σχετίζεται και με την ελευθερία αλλά και την ικανότητα τού ανθρώπου να κρίνει ή αν θέλετε να αξιολογεί καταστάσεις ή έστω να έχει θέσεις, να εκτιμά θέσεις ή απόψεις για διάφορα θέματα, και να στιγματίζει ή να επαινεί χωρίς…αναιδείς προκαταλήψεις που βάζουν φραγμό στην ελευθερία τής σκέψης και του πνεύματος, με αποτέλεσμα η ελευθερία αυτή να ξεπέφτει σε ύβρη, επειδή τινές νομίζουσι ότι το ειδέναι είναι προνόμιο, και όχι αποτέλεσμα  κόπου και πόνου.

Επιπροσθέτως να σημειώσω, πως, τουλάχιστο για τη γλώσσα και όσο με αφορά, πέραν των προσόντων, και το θάρρος αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την υπέρβαση της ήττας, και εν προκειμένω της γλωσσικής, την οποία εκτιμώ πως οι ενδιαφερόμενοι γνωρίζουν και εν πολλοίς (κακώς) αποδέχονται.

Οι αγαπώντες όμως και εμβαθύνοντες, δυστυχώς την υφίστανται.

Επειδή όμως δεν επιθυμώ να χαρακτηριστώ ως αθεράπευτα δογματικός γλωσσικά, από επιφανειακούς χρήστες της γλώσσας, να επισημάνω πως δεν είμαι οπαδός της ρήσης «ου με πείσεις καν με πείσεις», αλλά  συμφωνώ με το νοείν και απεχθάνομαι το καταλαμβάνειν. Έτσι πορευόμενος γλωσσικά μέσω του νού και της έρευνας, θα φτάσω μέσα από κριτική στάση (ως διεργασία της νόησης), που στην περίπτωσή μας οδηγεί στην άρνηση∙ και να υπομνήσω (υπενθυμίσω) πως, η ουσία δεν βρίσκεται στο αρχαιοπινώς λέγειν, αλλά στο ορθώς μανθάνειν∙ και επί του προκειμένου να σημειώσω το…πατρικώς φροντίζειν, και όχι το πατροκτόνως ενεργείν.  

Συνεχίζοντας να υπενθυμίσω πως, κάποτε, ίσως να μην αποτελούσε πρόβλημα το να κλίνει ένας μαθητής δημοτικού (!) μαζί και τα τρία τριτόκλιτα (η τρίτη κλήση ως γνωστόν καταργήθηκε) συγκοπτόμενα ονόματα, ο πατήρ, η μήτηρ, ο υιός, η θυγάτηρ. Διευκρινιστικά  μια και ο λόγος το ’φερε, θεωρώ θετικό να σημειώσουμε κάποια σχετικά κλιτικά στοιχεία: ο πατήρ, του πατρός∙ η μήτηρ, της μητρός ή μητέρος, μητρί ή μητέρα∙ θυγάτηρ, θυγατρός ή θυγατέρος∙ ανήρ, ανδρός & ανέρος.   

Σε παλαιότερη σχετική περίπτωση είχαμε πεί, πως ετυμολογία είναι η αιτία για την προέλευση μιας λέξης αλλά και ο εγγυητής για την ορθή γραφή της. Όσο για την αιτιολογία (ρίζα) της λέξης πατήρ, αυτή προέρχεται από την ηχοποίητη ρίζα «πα»* - πάομαι δηλ. λαμβάνω, κτώμαι, αποκτώ, κατέχω πάτωρ = κτήτωρ. Κατά τον Ησύχιο: πάταρες & πατέρες = πλούσιοι ή πρόγονοι πρβλ. «κτήσιοι θεοί» Δωρ. «πάσιοι». Άλλοι υποστηρίζουν πως η ρίζα «πα» έχει σχέση με την τροφή ο πατήρ λέγεται και φύτις, αλλά και απφύς** (από του οποίου έφυ τις) φύτωρ∙ ο σπείρας(2), ο ποιήσας, ο γεννήτωρ, ο φυτεύσας. Τα τέκνα λέγονται και «φυτεύματα» (Πολυδ. Ονομαστικόν).

Προφανώς ο πατήρ είναι αυτός ο οποίος έσπειρε, κατέχει αλλά και τρέφει (πρβλ. πόσις (αγγλ. Boss –μπόσις, όπως και το κακόηχο μπαμπάς) αλλά και Παστάς*** = κύριος, ηγεμών.

Όμως, πριν λίγες μέρες διαβάζοντας τον διαδικτυακό τόπο kounoupi.gr, η θλίψη μου για τον θάνατο τού πατρός Γ. Τζιώτη, έγινε μεγαλύτερη και με τη γλωσσοκτονία μέσω «του πατήρ Γ. Τζιώτη»!!! αλλά και το πιθανό «αντίο» στην Ελληνική γλώσσα παρά «στον πατήρ Γεώργιο Τζιώτη»!!!

Προφανώς θεωρώ, πως και σήμερα η ρήση του Ηρακλείτου «πόλεμος πάντων πατήρ εστί» διατηρεί την ισχύ της, όχι μόνο ως προς τον πόλεμο όπως τον γνωρίζουμε, αλλά και το δύρεσθαι (δηλ. το να κλαίει να θρηνεί και να οδύρεται κανείς) πάνω σε γλωσσικά αποκαΐδια. Όμως τουλάχιστον για τους εραστές της γλώσσας, θεωρώ πως η στάση αυτή δεν είναι φρόνιμη…     

Τέλος, δεν είμαι βέβαιος, πού είναι λογικό να με οδηγήσει η θλίψη μου. Στο να λυπηθώ ή αν θέλετε να συγκινηθώ περισσότερο για την εξόδιο ακολουθία του πατρός…ή για την ετοιμαζόμενη εξόδιο…ακολουθία της γλώσσας μας****.                                                                            

Απαισιοδοξία; Ίσως… αγωνία; Ναι… αδιαφορία όμως ποτέ! Γιατί πιστεύω ως προς τη γλώσσα (και όχι μόνο), είναι ανάγκη να ακολουθήσωμε τη φράση-υπόδειξη του Περικλή στον Επιτάφιο λόγο του: «Τον μηδέν τώνδε μετέχοντα ουκ απράγμονα νομίζομεν είναι, αλλά αχρείον».

Καταλήγοντας λοιπόν να σημειώσω, πως προσωπικά δεν θέλω να με θεωρούν ούτε φιλήσυχο, ούτε άχρηστο, αλλά ούτε και ανώφελο πολίτη.

Αναγκαίες - πρόσθετες διευκρινιστικές σημειώσεις

▪Από την γνωστή φράση που είπε ο «άπιστος» Θωμάς, για να διαπιστώσει αν όντως αυτός που έβλεπε μπροστά του ήταν ο Κύριος, όταν οι άλλοι μαθητές τον πληροφόρησαν «εωράκαμεν τον Κύριον» (Ιω. Κ 25).

*Η ρίζα «ΠΑ» βρίσκεται μέσα στις «αρχικές ρίζες που στην καλύτερη περίπτωση δεν υπερβαίνουν τις 25» (βλ. Ετυμολογία Ελληνική / οι ρίζες. Δαμιανού Μιχ. Στρουμπούλη Πειραιάς 1998). Στις λέξεις αυτές περιλαμβάνονται, ο πατήρ (πατέρας- γεννήτωρ), παστήριον (πρβλ. πάστα, ως μαλακή τροφή) πανός∙ άρτος, πάομαι∙ αποκτώ, παίς∙ παιδί, παίω∙ εσθίω, τρώγω κ.α.π Όμως αυτοί που το γνωρίζουν πολύ καλά χωρίς έρευνες και τα τοιαύτα, είναι οι…Πυργούσοι όταν φωνάζουν αβίαστα και φυσικά τον πατέρα τους «Ε…ΠΑ». Το ίδιο ισχύει και με τη ρίζα της λ. μάτηρ ή μήτηρ (ρίζα μα + τηρ [κατάλ.]). Η έρευνα όμως για την εύρεση τής αρχής, άρα και της ρίζας κάθε λέξης δεν έχει πάτο. Γιατί συνήθως ο πλούτος βρίσκεται στον πυθμένα∙ στο βύθος όπως έλεγε και ένας αγράμματος παππούς πριν πολλά χρόνια στο χωριό μου.  **βλ. Θεοκρίτου Ειδύλλια «Αδωνιάζουσαι»

(2)Εδώ είναι απαραίτητο να υπενθυμίσω την τοπική λαϊκή καταραστική φράση∙ αναθεμάντον που σε ’σπειρε!

***Παστάς –δος = προστάτης- προστάς και παρα-στάς είδος προπυλαίου έμπροσθεν του οίκου…,εκ λίθου μετά κιόνων πρβλ. τους παραστάτες της πόρτας  οι οποίοι την στηρίζουν. Όμως έχει και τη σημασία τού πάσσω = ποικίλλω, ραίνω με άνθη, μτφ. διακοσμώ. Σημαίνει δε και νυφικός θάλαμος & ως προς την αγνότητα. βλ. τον ύμνο στην Παναγία «Παστάς του Λόγου αμόλυντε».  Όμως έχει άμεση σχέση και η λέξη Πάπ(π)ας (υποκορ. παππίας λατιν. patter) και βέβαια ο…δικός μας παπ(π)άς, πατέρας, πατήρ (πρβλ. Ζεύς πατήρ & «πάππα φίλε» (Οδυσ. ζ 57).

Να συμπληρώσουμε ακόμα πως η λέξη πατήρ έχει πολλά παράγωγα: πάτρα, ιων. πάτρη, πατρίς - πατρίδα (η χώρα των πατέρων), πατριά∙ πατρική γενεά, πατρικός, πατρώος ο εκ του πατρός. Eκ του πάτριος ο πατριώτης, και εκ του πατέρα το πατρώνυμο (βλ. Επίτ. λεξ. της Αρχαίας Ελλην. Γλώσσης Π. Χ. Δορμπαράκη εκδ. Ι. Δ. Κολλάρου & Σιας Α. Ε 1985)****Τα παραδείγματα άπειρα και η αναφορά τους ανώφελη!                                                                                   knafpl@hotmail.com